Cmentarz Mater Dolorosa (Matka Bolesna) w Bytomiu, usytuowany przy ulicy Piekarskiej 71, to jedna z najbardziej znaczących nekropolii na Górnym Śląsku. Założony w drugiej połowie XIX wieku, cmentarz jest miejscem spoczynku wielu zasłużonych mieszkańców Bytomia i ważnym punktem na mapie zabytków regionu. Cmentarz szczyci się piękną neogotycką kaplicą oraz licznymi zabytkowymi grobowcami, które są prawdziwymi dziełami sztuki sepulkralnej. Przez lata Mater Dolorosa zyskał wyjątkowy status zarówno w kontekście historycznym, jak i architektonicznym, przyciągając uwagę miłośników historii i architektury.
Cmentarz Mater Dolorosa/źródło: bytomski.pl
Historia
Początki bytomskiego cmentarza parafialnego sięgają XVII wieku, kiedy to przy kościele parafialnym oraz klasztorze franciszkanów istniały pierwsze miejsca pochówku. Jednak dynamiczny rozwój miasta w drugiej połowie XIX wieku, związany z rozkwitem przemysłu, spowodował, że stare cmentarze przestały wystarczać. Brak miejsca na dotychczasowych cmentarzach, położonych tuż za murami miejskimi, zmusił władze do podjęcia decyzji o utworzeniu nowego miejsca pochówku.
W 1866 roku poświęcono ziemię pod nowy cmentarz, a pierwsze pochówki miały miejsce dwa lata później. Ostatecznie powstały dwa cmentarze: Mater Dolorosa I przy ul. Piekarskiej 71 w 1868 roku oraz Mater Dolorosa II przy ul. Piekarskiej 75 w 1886 roku. Tak rozpoczęła się historia jednej z najważniejszych nekropolii w regionie.
Architektura i układ cmentarza
Cmentarz Mater Dolorosa wyróżnia się swoją architekturą i układem. Aleja Główna, prowadzi do centralnej części cmentarza, gdzie znajduje się neogotycka kaplica cmentarna z 1882 roku, zaprojektowana przez wiedeńskiego architekta Hugo Heera. Kaplica ta jest jednym z najważniejszych obiektów na cmentarzu.
Kaplica cmentarna
Aleje cmentarne są otoczone różnorodnymi gatunkami drzew, krzewów i roślin, co nadaje temu miejscu wyjątkowy, parkowy charakter.
Znane osoby pochowane na cmentarzu
Cmentarz Mater Dolorosa jest miejscem spoczynku wielu znanych i zasłużonych osobistości, które odegrały ważną rolę w historii Bytomia i regionu. Wśród nich znajdują się wybitni przemysłowcy, naukowcy, artyści i duchowni. Każdy z grobowców opowiada swoją własną historię, a wiele z nich to prawdziwe dzieła sztuki sepulkralnej. Spoczywają tu m.in.: Józef Gallus – etnograf i Jan Ligoń – pisarz ludowy.
Jednym z najbardziej znanych grobowców na cmentarzu jest kaplica Schastoków, która została odrestaurowana dzięki wysiłkom Towarzystwa Miłośników Bytomia. Inne znane grobowce to m.in. kaplica Peikertów oraz groby rodziny Hakubów, Nowotnych, Pisaków, Goetzlerów, Proszydłów i Garusów. Każdy z tych grobowców jest świadectwem bogatej historii i kultury Bytomia.
Grobowiec Rodziny Paikertów
Grobowiec Rodziny Novotnych
Znaczenie historyczne i kulturowe
Cmentarz Mater Dolorosa jest ważnym miejscem pamięci i kultury. Jego historia i architektura odzwierciedlają różnorodność kulturową i historyczną regionu. Nekropolia była świadkiem wielu ważnych wydarzeń, które miały miejsce na przestrzeni wieków, i stanowi cenny element dziedzictwa Bytomia.
Cmentarz Mater Dolorosa został wpisany na listę zabytków, co podkreśla jego znaczenie historyczne i kulturowe. Oprócz samego cmentarza, ochronie podlegają także poszczególne grobowce i kaplice cmentarne o wysokich walorach architektonicznych. Ogrodzenie cmentarza, wykonane z żelaza, również jest cennym zabytkiem.
Stan współczesny cmentarza
Dzięki staraniom Towarzystwa Miłośników Bytomia oraz redakcji „Życia Bytomskiego”, od 2000 roku prowadzone są działania mające na celu odnowienie zabytków znajdujących się na cmentarzu Mater Dolorosa. Dzięki zbiórkom i darowiznom odnowiono wiele cennych grobowców i kaplic, co pozwala zachować to miejsce dla przyszłych pokoleń.
Grobowiec Rodziny Urbańczyków
Od 2013 roku trwa zbiórka na rzecz wybrukowania alejek prowadzących do nagrobków. Dzięki tym działaniom cmentarz jest nie tylko miejscem historycznym, ale także zadbaną i przyjazną przestrzenią, którą chętnie odwiedzają mieszkańcy Bytomia i turyści.
Cmentarz Mater Dolorosa w Bytomiu to żywe świadectwo historii i kultury regionu. Jego architektura, znane grobowce i malownicze aleje przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów, którzy chcą poznać bogatą historię tego miejsca. Dzięki staraniom społeczności lokalnej, cmentarz jest zachowywany i pielęgnowany, aby kolejne pokolenia mogły czerpać z jego dziedzictwa i piękna. Cmentarz pozostaje miejscem, które łączy przeszłość z teraźniejszością i przypomina o wartościach, które kształtowały nasz kraj.
Mater Dolorosa jest najważniejszą nekropolią Bytomia zarówno z perspektywy historycznej, jak i zabytkowej. Oprócz samego cmentarza, wpisanego na listę zabytków, ochronie podlegają także poszczególne grobowce i kaplice cmentarne o wysokich walorach architektonicznych. Aleje cmentarne mogą poszczycić się wiekowym starodrzewiem, a ogrodzenie cmentarza również jest cennym zabytkiem. Administratorem cmentarza jest parafia pod wezwaniem świętej Trójcy.
